Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες σε Παιδιά & Εφήβους | Διάγνωση & Αντιμετώπιση

Η Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες (PTSD | Post Traumatic Stress Disorder) δεν αφορά αποκλειστικά σε ενήλικα άτομα, αλλά και σε παιδιά προσχολικής ηλικίας, νήπια & εφήβους.

Είναι -εξαιρετικά- συγκλονιστικά τα στατιστικά μεγέθη, τα οποία παρουσιάζουν ένα ποσοστό 5 % των παιδιών και των εφήβων, να πάσχουν από διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD | Post Traumatic Stress Disorder).

• Πώς όμως μπορεί να αντιληφθεί ένας γονέας το πρόβλημα ;
• Ποια είναι η ενδεδειγμένη μέθοδος αντιμετώπισης ;
• Τι στάση θα πρέπει να κρατήσει η οικογένεια του πάσχοντος παιδιού/εφήβου ;

Όλα αυτά είναι σημαντικά ερωτήματα που απαιτούν σαφείς απαντήσεις.

Σε αυτό το άρθρο θα προσπαθήσουμε να διαλευκάνουμε τον όρο “μετατραυματικό στρες” και να τον οριοθετήσουμε κάπως ώστε να γίνει πιο εύκολα & πολύ πιο γρήγορα αντιληπτό ένα επεισόδιο από τον ίδιο τον γονέα.

Ας ξεκινήσουμε λοιπόν από τη σοβαρότητα & την ανάγκη να ενημερώνεται επαρκώς ένας γονέας, ώστε να μπορέσει γρήγορα να διακρίνει ένα πρόβλημα & να το αντιμετωπίσει σωστά … πριν αυτό χρονίσει !

Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες (PTSD) & Ανήλικα Άτομα

Η συγκεκριμένη διαταραχή περιγράφει την έκθεση σε ένα βαθύ & μεγάλο τραύμα.

Όπως οι ενήλικοι, έτσι και τα παιδιά, όταν έρθουν αντιμέτωπα με ένα ισχυρό σοκ, όταν υποστούν σωματική /λεκτική / ή ακόμα και ψυχολογική βία, όταν βιώσουν ένα ακραίο και τρομακτικό γι’αυτά γεγονός, τότε είναι πιθανό να εκδηλώσουν διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD | Post Traumatic Stress Disorder).

Δεν είναι λοιπόν καθόλου παράλογο να αναφερόμαστε – ως ειδική υποκατηγορία – σε ψυχικά νοσήματα & διαταραχές ακόμα και σε πολύ μικρά παιδιά (μερικές φορές ακόμα και προσχολικής ηλικίας).

Η σοβαρότητα μιας ψυχικής διαταραχής σε παιδιά & εφήβους είναι ίσης (αν όχι και μεγαλύτερης) σοβαρότητας με αυτή των ενηλίκων.

Γιατί όμως τονίζουμε την τόσο μεγάλη ανάγκη κατανόησης του προβλήματος ;

Καθώς ένα παιδί, πολλές φορές, δεν είναι σε θέση να κατανοήσει το ίδιο τους φόβους του & ούτε να τους αντιμετωπίσει, είναι μεγαλύτερες οι πιθανότητες να σωματοποιήσει αυτούς τους φόβους του.

Στην περίπτωση που οι γονείς δεν αποδώσουν στο γεγονός την απαιτούμενη προσοχή, υπάρχει κίνδυνος εμβαθυνσης του προβλήματος, το οποίο θα δημιουργήσει “ρίζες” και θα πάρει μια χρόνια μορφή φοβίας & εκδήλωσης πανικού.

Όμως – και πριν βιαστούμε να αποδώσουμε ευθύνες στους γονείς & να τους χαρακτηρίσουμε “ανεύθυνους” – να ξεκαθαρίσουμε πως δεν είναι πάντα εύκολο να διακρίνεις τη σοβαρότητα ενός περιστατικού.

• Πώς να διακρίνεις άλλωστε έναν απλό παιδικό εφιάλτη από ένα προϊόν βίας ή κακοποίησης ;
• Ποια στοιχεία θα σε οδηγήσουν στη διαπίστωση της κακοποίησης (όποιας μορφής και αν έχει αυτή) και πως θα αναγνωρίσεις τους “επικίνδυνους” εφιάλτες ή άλλα αντίστοιχα επεισόδια σωματοποίησης του στρες & του φόβου του παιδιού σου ;

Τραύμα & Μετατραυματικό Στρες : Τα πλαίσια ενός “Τραύματος” & ο Αντίκτυπος

Δεν είναι πάντα εύκολο – πέρα από προφανή συνταρακτικά & τρομακτικά επεισόδια (θάνατος, βία, κακοποίηση, ατύχημα, φυσική καταστροφή) – για έναν γονέα να κατανοήσει την πηγή του φόβου ενός μικρού παιδιού.

Ο κόσμος των ενηλίκων είναι συχνά πολύ τρομακτικός & επιβαρυντικός για την ψυχολογία ενός μικρού παιδιού.

Μάλιστα, είναι σύνηθες, τα παιδιά που έχουν υποστεί κάποιο είδος τραύματος να επηρεάζονται μακροπρόθεσμα από αυτό.

Μιλώντας για “τραύμα” που θα μπορούσε να επηρεάσει δραστικά την ψυχολογία ενός παιδιού ή ενός εφήβου, θα μπορούσαμε να αναφερθούμε σε δεκάδες & δεκάδες παραδειγμάτων.

Ωστόσο, μερικά από τους πιο κοινά αίτια εκδήλωσης μετατραυματικού στρες σε μικρά παιδιά & εφήβους είναι τα ακόλουθα :

• σωματική κακοποίηση
• σεξουαλική κακοποίηση
• συναισθηματική κακομεταχείριση & ψυχολογική βία (bullying)
• βίαιο συμβάν / εγκληματική πράξη
• σοβαρό ατύχημα
• φυσική καταστροφή
• θάνατος οικείου ή σοβαρή ασθένεια

Γενικά “τραύμα” θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί το οποιοδήποτε γεγονός πυροδότησε έντονο αίσθημα τρόμου, απειλής & αίσθημα αβοήθητου, με την σωματική / σεξουαλική / ψυχολογική κακοποίηση να κρατά τα “σκήπτρα” της πιο διαδεδομένης αιτίας ψυχικών διαταραχών σε ένα παιδί ή έναν έφηβο.

Ένα επίσης σοκαριστικό γεγονός – που δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητο – είναι πως τα περισσότερα περιστατικά βίας σε παιδιά & εφήβους αφορούν στο οικογενειακό περιβάλλον του θύματος !

Για να μπορέσει να αντιμετωπισθεί σωστά μια κατάσταση διαταραχής μετατραυματικού στρες (PTSD | Post Traumatic Stress Disorder) θα πρέπει να γίνει αξιολόγηση του “τραύματος” από έναν ειδικό.

Καθώς το ίδιο το γεγονός (τραύμα) διαφέρει από περίπτωση σε περίπτωση, όπως και η αντίδραση του εκάστοτε θύματος του βίαιου συμβάντος, δε μπορούμε να μιλάμε για συγκεκριμένη συμπτωματολογία, αλλά ούτε και για συγκεκριμένη θεραπευτική οδό.

Να σημειωθεί σε αυτό το σημείο πως η μορφή που παίρνει μια διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD | Post Traumatic Stress Disorder) σε ένα ενήλικο άτομο & σε ένα παιδί … δεν μπορούν να είναι ίδιες.

Έτσι, ακόμα και ένας γονέας & ένα παιδί που ήρθαν αντιμέτωποι με το ίδιο τραυματικό γεγονός, θα σωματοποιήσουν διαφορετικά αυτό τους το τραύμα … γεγονός που συχνά κάνει την διάγνωση πιο δύσκολη & πολύπλοκη.

Αυτός είναι και ο λόγος που συχνά οι ειδικοί συνιστούν αξιολόγηση από κάποιον ειδικό της ψυχικής υγείας αμέσως μόλις κάποιος από το περιβάλλον του παιδιού ή του εφήβου διακρίνει “περίεργες ή ασυνήθιστες συμπεριφορές”.

Μιλώντας για διαχωρισμό εκδήλωσης του μετατραυματικού στρες μεταξύ ενηλίκων & ανηλίκων, αξίζει να αναφέρουμε πως μια στοιχειώδης διαφορά αποτελεί το γεγονός ότι – αρκετά  συχνά – οι ανήλικοι θα εκφράσουν τον τρόμο που βίωσαν μέσω μιας αποδιοργανωτικής συμπεριφοράς και πολύ πιο σπάνια μέσω εκδήλωσης φόβου (όπως συμβαίνει στους ενηλίκους).

Οι ειδικοί αναφέρονται σε υψηλά ποσοστά εκδήλωσης προβληματικών συμπεριφορών μακροπρόθεσμα στη ζωή του θύματος.

Ένα “κακοποιημένο” παιδί έχει την τάση να εκδηλώνει δυσλειτουργικούς μηχανισμούς για να καταφέρει την αντιμετώπιση των τραυματικών του εμπειριών.

Αυτό έχει ως γεγονός να επηρεάζεται η ψυχολογία του. Συχνά μιλάμε για “κατακλυσμό” αρνητικών συναισθημάτων που συνοδεύονται από σοβαρές εκδηλώσεις “δυσλειτουργικότητας” στην καθημερινότητα του ανηλίκου.

Η μη σωστή & αποτελεσματική (με τη βοήθεια καθοδήγησης από ειδικούς & σε ορισμένες περιπτώσεις και με τη βοήθεια φαρμακευτικής αγωγής) αντιμετώπιση του προβλήματος στην παιδική/εφηβική ηλικία έχει συνδεθεί με εκδήλωση σοβαρότερων διαταραχών & προβληματικών συμπεριφορών στη μετέπειτα ενήλικη ζωή του ατόμου.

Τα Βασικά Συμπτώματα μιας Διαταραχής

Πώς εκδηλώνεται όμως μια διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD | Post Traumatic Stress Disorder) σε αυτή την ηλικία ;

Για να καταφέρει ένας γονέας να “εντοπίσει” μια διαταραχή, θα πρέπει να δίνει ιδιαίτερη προσοχή στην καθημερινή συμπεριφορά του.

Ακόμα και μικρές αλλαγές της – όταν αυτές αρχίζουν να γίνονται επαναλαμβανόμενες – συνιστούν αίτιο ανησυχίας για τον κάθε γονέα.

Ας δούμε όμως μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα εκδήλωσης διαταραχής μετατραυματικού στρες (PTSD | Post Traumatic Stress Disorder) σε αυτή την ηλικία ώστε να γίνει πιο κατανοητό …

• συνεχόμενοι εφιάλτες
• αναπαραγωγή του βίαιου συμβάντος στο παιχνίδι τους
• αναπαραγωγή του βίαιου συμβάντος μέσω της ζωγραφικής
• εκδήλωση έντονων αρνητικών συναισθημάτων & ακραίων συμπεριφορών στην αναφορά του τραυματικού γεγονότος
• αναδρομές στο παρελθόν
• νευρικότητα
• εναλλαγές διάθεσης
• ραγδαία & απότομη αλλαγή συμπεριφοράς
• βίαιη μετάπτωση συμπεριφοράς χωρίς εμφανή αίτια
• κοινωνική απομόνωση
• αναγνώριση πραγμάτων που δεν συνάδουν με την ηλικία του
• συναισθηματική αποκοπή από τους γονείς
• έλλειψη φίλων & αποχή από τις κοινές δραστηριότητες
• ανεξήγητες μεταβολές στη συμπεριφορά του
• παθητική συμπεριφορά / αδιαφορία
• μόνιμη κατάσταση εγρήγορσης & αισθήματος κινδύνου
• μαθησιακές δυσκολίες
• αδυναμία συγκέντρωσης
• εκδήλωση άγχους αποχωρισμού
• έντονη ανασφάλεια & χαμηλή αυτοεκτίμηση
• υπερβολική αντίδραση σε μια αποτυχία (όπως ένα διαγώνισμα)
• αυτοκτονικός ιδεασμός
• στοιχεία παλινδρόμησης (επιστροφή στο θηλασμό, στο πιπίλισμα δακτύλου, στο “βρέξιμο” του κρεβατιού)
• ακραία & παραβατική συμπεριφορά (κλοπές, βανδαλισμοί, κακοποιήσεις αδύναμων μικρότερων παιδιών ή ζώων)
• εκδήλωση αφύσικα ενήλικης συμπεριφοράς (προστασία προς άλλα ανήλικα άτομα ώστε να μη βιώσουν το ίδιο τραύμα)
• νοητική υστέρηση
• συναισθηματική ανωριμότητα
• προκλητική συμπεριφορά
• αναφορά στο γεγονός σε τρίτα άτομα
• διατροφικές διαταραχές
• ακατάλληλη ένδυση (για τις καιρικές συνθήκες, το περιβάλλον ή την περίσταση)
• έντονο αίσθημα σωματικής κόπωσης
• μειωμένη σωματική υγιεινή (κυκλοφορεί άπλυτο, αχτένιστο, κακώς ενδεδυμένο, απεριποίητο)
• τάσεις αυτοκαταστροφής
• τάση προς τους εθισμούς

Αν και – όπως γίνεται αντιληπτό – τα σημάδια που μπορούν να μας οδηγήσουν σε “επαγρύπνηση” ως γονείς είναι πολλά, συχνά δεν είναι τόσο εμφανή όσο θα πιστεύαμε.

Είναι σύνηθες να αποδίδουμε ασυνήθιστες συμπεριφορές σε πιο φυσιολογικά αίτια, αποδυναμώνοντας τη σοβαρότητα του γεγονότος.

Για παράδειγμα μια ξαφνική εσωστρέφεια ενός εφήβου που συνοδεύεται από διατροφικές διαταραχές & εναλλαγές στη διάθεση είναι πολύ εύκολο να αποδοθεί σε ερωτική απογοήτευση.

Το “καμπανάκι κινδύνου” ωστόσο θα πρέπει να χτυπήσει όταν οι ασυνήθεις εκδηλώσεις στη συμπεριφορά του ανήλικου ατόμου αποκτούν διάρκεια.

Καθώς τα επεισόδια εκδήλωσης περίεργων συμπεριφορών αυξάνονται και αποκτούν διάρκεια μεγαλύτερη των 3 – 4 εβδομάδων, συνίσταται η επίσκεψη & αξιολόγηση του παιδιού/εφήβου από έναν ειδικό της ψυχικής υγείας (ψυχολόγο ή ψυχίατρο).

Το Φύλο & Η Σημασία του στην Εκδήλωση Διαταραχής Μετατραυματικού Στρες (PTSD)

Και όμως – πολύ συχνά – ακόμα και το φύλο του ανήλικου ατόμου που έρχεται αντιμέτωπο με ένα τραυματικό γεγονός μπορεί να επηρεάσει & να καθορίσει την επερχόμενη διαταραχή.

Οι ειδικοί μιλούν για μεγάλες ποσοτικά διαφορές ανάμεσα σε αγόρια και κορίτσια, … με τα δεύτερα να εμφανίζουν σαφώς μεγαλύτερη συχνότητα (ειδικά αναφερόμενοι σε σεξουαλική κακοποίηση).

Αντιθέτως, τα αγόρια φαίνεται να εμφανίζουν τραύμα (και διαταραχή μετατραυματικού στρες) κυρίως σε σχέση με σοβαρούς τραυματισμούς & κακοποίηση μη σεξουαλικής φύσης.

Βέβαια τα στατιστικά αυτά στοιχεία δεν αποκλείουν σε καμία περίπτωση μια σεξουαλική κακοποίηση ενός ανήλικου αγοριού ή έναν σοβαρό τραυματισμό ενός κοριτσιού αντίστοιχα.

Η Θεραπεία

Η θεραπεία συνήθως διαχωρίζεται σε 2 βασικούς άξονες :

• την ψυχοθεραπεία
• & την φαρμακευτική αγωγή

Ο καθορισμός της θεραπευτικής οδού που θα ακολουθηθεί μπορεί να γίνει μόνο από έναν αρμόδιο γιατρό και – βεβαίως – κατόπιν αξιολόγησης του ασθενούς & της κατάστασης.

Η θεραπεία ενός τραύματος απαιτεί μακρόχρονη ψυχοθεραπεία, ψυχολογική υποβοήθηση & τακτική επαναξιολόγηση της συναισθηματικής κατάστασης του ατόμου.

Είναι σύνηθες επίσης ο γιατρός ψυχικής υγείας να συστήσει θεραπεία και στο οικείο περιβάλλον του “θύματος” ώστε να του ενισχύσει το αίσθημα ασφάλειας ξανά & να ενθαρρύνει μια υγιή συμπεριφορά.

Το “μετά” στη ζωής ενός παιδιού που έχει υποστεί κάποιο τραύμα απαιτεί ραγδαίες αλλά ελεγχόμενες αλλαγές (που υποδεικνύονται & παρακολουθούνται από τον ειδικό).

Τόσο το παιδί όσο και οι γονείς (ή το άμεσο περιβάλλον του παιδιού) θα πρέπει να μπει σε μια διαδικασία συμπεριφορικής θεραπείας που θα περιλαμβάνει μια σειρά πρακτικών που θα υποδειχθούν από τον γιατρό (ανάλογα με την εκάστοτε κατάσταση).

Οι πρακτικές αντιμετώπισης ενός τραύματος έχουν ως άμεσο στόχο την ανάκτηση του συναισθηματικού αυτοελέγχου του θύματος, τη σταδιακή έκθεση του στο “τραύμα” ή την πηγή του φόβου του, στην ικανότητα αντιμετώπισής του μέσω ειδικών στρατηγικών διαχείρισης που διδάσκεται,  και βεβαίως στην ενίσχυση της ανθεκτικότητάς του.